Παράγοντες που επηρεάζουν τις διαιτητικές επιλογές των παιδιών
Η διατροφική συμπεριφορά και οι διαιτητικές επιλογές των παιδιών φαίνεται να επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων η γενετική προδιάθεση (τα γονίδια) και το περιβάλλον. Οι γονείς είναι αυτοί που μεταβιβάζουν στα παιδιά τόσο τη γενετική προδιάθεση, όσο και το περιβάλλον μέσα στο οποίο η προδιάθεση αυτή θα εκφραστεί. Ας δούμε λεπτομερώς ποιοι είναι οι βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν τις διαιτητικές επιλογές του παιδιού:
Α. Γενετικοί παράγοντες
Όλα τα παιδιά έχουν τη γενετική προδιάθεση να προτιμούν τροφές που έχουν γλυκιά και αλμυρή γεύση και να απορρίπτουν τροφές με ξινή ή πικρή γεύση.
B. Νεοφοβία
Είναι η άρνηση του παιδιού να δοκιμάσει οποιοδήποτε νέο τρόφιμο, με το οποίο δεν έχει έρθει ξανά σε επαφή. Η νεοφοβία εκδηλώνεται ελάχιστα κατά τη βρεφική ηλικία, αυξάνεται στην πρώιμη παιδική ηλικία και μειώνεται κατά την ενηλικίωση.
Απαιτούνται σοβαρές προσπάθειες, ώστε η αρχική (νεοφοβική) απόρριψη ορισμένων τροφίμων να μετατραπεί σε προτίμηση και αύξηση της κατανάλωσης τους. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της χρήσης συγκεκριμένων τεχνικών όπως:
I. Η επιμονή στην επαναλαμβανόμενη παρουσία διαφόρων τροφίμων στο οικογενειακό τραπέζι. Απαραίτητη προϋπόθεση για να καταστεί ένα τρόφιμο οικείο για το παιδί είναι να εκτεθεί τόσο στη γεύση του και την εικόνα του, όσο και στην ύπαρξη του στο τραπέζι. Η διαθεσιμότητα και η εύκολη πρόσβαση σε αυτό μπορούν να αυξήσουν την αποδοχή του. Είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι γονείς ότι απαιτούνται συχνά περισσότερες από δέκα ή/και δεκαπέντε φορές έκθεσης στο τρόφιμο, με ουδέτερο τρόπο και χωρίς πίεση για κατανάλωση, προκειμένου το παιδί να το δοκιμάσει, να το αποδεχθεί και ίσως, στη συνέχεια, να το εντάξει στο διαιτολόγιό του. Το τελευταίο στάδιο της ένταξης στο διαιτολόγιο απαιτεί τη μεγαλύτερη προσπάθεια.
II. Η έκθεση του παιδιού σε καταστάσεις, όπου κάποιοι άλλοι (συνομήλικοι, δάσκαλοι, φίλοι) επιλέγουν να καταναλώσουν τα τρόφιμα που το ίδιο δεν προτιμά, είναι ικανή να βοηθήσει στην τροποποίηση της διατροφικής του συμπεριφοράς.
III. Η κατανάλωση τροφίμων, που το παιδί δεν προτιμά, από άτομα του στενού περιβάλλοντος (γονείς, δάσκαλοι) που δρουν για το παιδί ως πρότυπα και που προσπαθεί να μιμηθεί τη συμπεριφορά τους.
IV. Συνδυασμός του νέου τροφίμου με κάποιο ήδη οικείο και αποδεκτό τρόφιμο μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη αποδοχή, όπως για παράδειγμα συνοδεύοντας το ψάρι με μια σάλτσα που ήδη καταναλώνει το παιδί.
Γ. Η διαθεσιμότητα των τροφών και η πρόσβαση σε αυτές
Η υψηλή διαθεσιμότητα και η επαναλαμβανόμενη έκθεση σε τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες, λίπος και ζάχαρη από πολύ μικρή ηλικία δημιουργεί προτίμηση προς αυτές. Τα παιδιά μαθαίνουν να προτιμούν τροφές που δίνουν πολλές θερμίδες, έναντι άλλων με λιγότερες θερμίδες και να συνδέουν τις τροφές αυτές με τη γεύση τους και την απόλαυση.
Είναι γεγονός, όμως, ότι τα τρόφιμα υψηλών θερμίδων, και μάλιστα αυτά με υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος και κυρίως σε τρανς λιπαρά (των οποίων η υπερκατανάλωση αντενδείκνυται), είναι τα πιο συχνά διαθέσιμα στην κουζίνα μας καθώς τα προτιμούν και οι ενήλικες.
Τρόφιμα όπως γλυκά, παγωτά και αλμυρά σνακ καταναλώνονται, κυρίως, σε ευχάριστες στιγμές, όπως π.χ. κοινωνικές εκδηλώσεις και χρησιμοποιούνται ως επιβράβευση, ενώ η στέρησή τους χρησιμοποιείται ως τιμωρία. Έτσι, τα παιδιά μαθαίνουν να συνδυάζουν την κατανάλωση των παραπάνω τροφών με συγκεκριμένες καταστάσεις και να τα αποζητούν παρόλο που η υπέρμετρη κατανάλωσή τους μπορεί να βλάψει την υγεία τους.
Η διαθεσιμότητα, λοιπόν, διαμορφώνει την προτίμηση και κατά συνέπεια την κατανάλωση ενός τροφίμου. Το ίδιο ισχύει και για τα υψηλής θρεπτικής αξίας τρόφιμα. Σε πρόσφατη μελέτη αποδείχθηκε όταν τα φρούτα και τα λαχανικά προσφέρονταν σε αφθονία στο σχολείο, τα παιδιά τα κατανάλωναν σε μεγαλύτερες ποσότητες. Το ίδιο συνέβαινε και στο σπίτι. Εάν λοιπόν τα φρούτα και τα λαχανικά προσφέρονται σε αφθονία, οι πιθανότητες αυτά να καταναλωθούν από τα παιδιά αυξάνονται σημαντικά.
