Παράγοντες που επηρεάζουν τις επιλογές των παιδιών στη διατροφή

Η επιλογή της τροφής αποτελεί μία σύνθετη συμπεριφορά του ανθρώπου. Μελετώντας τη διατροφική συμπεριφορά των παιδιών, συμπεραίνουμε ότι στη διαμόρφωσή της συμμετέχουν ποικίλοι αλληλοεξαρτώμενοι παράγοντες. Συγκεκριμένα, οι περιβαλλοντικοί παράγοντες αλληλεπιδρούν με τις γενετικές προδιαθέσεις για να παράγουν συγκεκριμένες τροφικές προτιμήσεις. Οι γονείς, λοιπόν, παρέχουν τη γενετική προδιάθεση στα παιδιά τους, αλλά παρέχουν ταυτόχρονα και το περιβάλλον μέσα στο οποίο η προδιάθεση αυτή θα εκφραστεί.

Α. Γενετικοί παράγοντες

Οι γενετικές αυτές προδιαθέσεις των παιδιών περιλαμβάνουν την προδιάθεση να προτιμούν τροφές που έχουν γλυκιά και αλμυρή γεύση και να απορρίπτουν τροφές με ξινή ή πικρή γεύση.

Β. Νεοφοβία


 

Νεοφοβία είναι η άρνηση του παιδιού να δοκιμάσει οποιοδήποτε νέο τρόφιμο, στο οποίο δεν έχει έλθει σε επαφή ξανά. Εκδηλώνεται ελάχιστα κατά τη βρεφική ηλικία, αυξάνεται στην πρώιμη παιδική ηλικία και μειώνεται κατά την ενηλικίωση. Για το λόγο αυτό, απαιτούνται προσπάθειες, ώστε η αρχική νεοφοβική απόρριψη τροφίμων να μετατραπεί σε προτίμηση και αύξηση της πρόσληψης αυτών. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της χρήσης συγκεκριμένων τεχνικών:

• Η επιμονή στην επαναλαμβανόμενη παρουσία των διαφόρων τροφίμων στο παιδί. Απαραίτητη προϋπόθεση για να καταστεί ένα τρόφιμο οικείο για το παιδί είναι να εκτεθεί σε αυτό, τόσο στην ύπαρξη όσο και στη γεύση του. Η διαθεσιμότητα και η εύκολη πρόσβαση στο τρόφιμο μπορούν να αυξήσουν την αποδοχή του. Είναι, όμως, σημαντικό να γνωρίζουν οι γονείς ότι απαιτούνται περισσότερες από δέκα ή/και δεκαπέντε φορές έκθεσης στο τρόφιμο και, μάλιστα, με ουδέτερο τρόπο, χωρίς πίεση για κατανάλωση, προκειμένου το παιδί να το δοκιμάσει, να το αποδεχθεί και, ίσως, στη συνέχεια να το εντάξει στο διαιτολόγιό του. Το τελευταίο, βέβαια, απαιτεί πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια.
• Η έκθεση του παιδιού σε καταστάσεις, όπου κάποιοι άλλοι (συνομήλικοι, δάσκαλοι, φίλοι) τρώνε τα τρόφιμα που το ίδιο δεν προτιμά, είναι ικανή να βοηθήσει στην τροποποίηση της διατροφικής συμπεριφοράς.
• Άτομα από το κοντινό περιβάλλον (γονείς, δάσκαλοι) δρουν ως πρότυπα για τα παιδιά, τα οποία προσπαθούν να μιμηθούν τη συμπεριφορά στην οποία εκτίθενται. Μία ακόμη τακτική είναι αυτή κατά την οποία τα νέα τρόφιμα συνδυάζονται με οικείες & αποδεκτές ή επιθυμητές γεύσεις.
• Συνδυασμός του νέου τροφίμου με κάποιο ήδη οικείο τρόφιμο, μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη αποδοχή, όπως, για παράδειγμα, καλύπτοντας το ψάρι με μια σάλτσα που ήδη καταναλώνει το παιδί.

Γ. Η πρόσβαση και διαθεσιμότητα των τροφίμων

Η πρώιμη και επαναλαμβανόμενη λήψη τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε ενέργεια, ζάχαρη και λίπος αποτελούν σημαντικούς παράγοντες, που επηρεάζουν την υιοθέτηση προτιμήσεων απέναντι στα τρόφιμα αυτά. Τα παιδιά μαθαίνουν να προτιμούν τροφές υψηλής ενεργειακής πυκνότητας, έναντι άλλων με μικρή θερμιδική αξία, και να συνδέουν τις τροφές αυτές με τη γεύση τους.

Είναι γεγονός, όμως, ότι τα τρόφιμα μεγάλης ενεργειακής πυκνότητας, και μάλιστα αυτά με υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος και κυρίως σε τρανς λιπαρά, είναι και τα πιο κοινά στην κουζίνα μας, καθώς τα προτιμούν και οι ενήλικες. Επίσης, τρόφιμα όπως γλυκά, παγωτά κ.ά. καταναλώνονται, κυρίως, σε ευχάριστες στιγμές -όπως π.χ. κοινωνικές εκδηλώσεις- και χρησιμοποιούνται ως επιβράβευση ή ως τιμωρία (όταν αποτρέπεται η κατανάλωσή τους).

Έτσι, τα παιδιά μαθαίνουν να συνδυάζουν την κατανάλωση των παραπάνω τροφών με συγκεκριμένες καταστάσεις.

Εκτός από την πρόσβαση, η διαθεσιμότητα διαμορφώνει την προτίμηση και κατά συνέπεια την κατανάλωση ενός τροφίμου. Σε πρόσφατη μελέτη αποδείχθηκε ότι τα παιδιά κατανάλωναν περισσότερα φρούτα και λαχανικά στο σχολείο, όταν αυτά τους προσφέρονταν σε αφθονία. Το ίδιο συνέβαινε και στο σπίτι. Εάν λοιπόν τα φρούτα και τα λαχανικά προσφέρονται σε αφθονία, οι πιθανότητες αυτά να καταναλωθούν αυξάνονται σημαντικά.

Δ. Επιδράσεις από το εξωτερικό περιβάλλον

Οι διατροφικές συνήθειες και επιλογές καθορίζονται σημαντικά από εξωτερικούς παράγοντες. Όπως:

• Διαφημίσεις τροφίμων από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ιδιαίτερα από την τηλεόραση. Τα παιδιά συχνά εντυπωσιάζονται με τις διαφημίσεις γιατί έχουν έντονα, ζωηρά χρώματα, όμορφη μουσική και γρήγορους ρυθμούς με αποτέλεσμα να τις παρατηρούν και να γίνονται αποδέκτες των μηνυμάτων τους. Τα μηνύματα που μεταφέρει η τηλεόραση, τόσο μέσω των διαφημίσεων όσο και άλλων ψυχαγωγικών προγραμμάτων, αφορούν συχνά στάσεις απέναντι στο φαγητό και την κατανάλωση ορισμένων τροφίμων, τα οποία τις περισσότερες φορές είναι τρόφιμα πλούσια σε θερμίδες.
• Ενασχόληση με το βάρος του σώματος και δίαιτες αδυνατίσματος προκειμένου να επιτύχουν τα σύγχρονα σωματικά πρότυπα.  
• Περιστάσεις, εκδηλώσεις.
• Χρόνος και εποχιακές εναλλαγές (εποχές, μήνες).